Երբ դեռ մի քանի տարի առաջ ֆիլմերում տեսնում էինք, թե ինչպես են ռոբոտները խոսում, մտածում և որոշումներ ընդունում, շատերն այդ ամենը ֆանտաստիկա էին համարում։ Բայց այսօր այդ ապագան արդեն մեր առօրյայի մի մասն է։ Արհեստական բանականությունը (ԱԲ) ոչ միայն այլևս տեսական հասկացություն չէ, այլ գործնական գործիք, որը փոխում է մեր կյանքը՝ կրթությունից մինչև բժշկություն, լրագրությունից մինչև բիզնես։

Ի՞նչ է Արհեստական Բանականությունը 

Արհեստական բանականությունը համակարգիչների և ծրագրերի այն ճյուղն է, որն ուղղված է մարդկային մտածողության նմանակմանը։ Այս համակարգերը կարող են վերլուծել տվյալներ, սովորել փորձից, հասկանալ բնական լեզու, ճանաչել պատկերներ, ձայներ և նույնիսկ ստեղծել արվեստ կամ գրել տեքստեր։

Հարկ է նշել, որ ԱԲ-ն միատարր երևույթ չէ․ այն ունի ենթաճյուղեր՝ մեքենայական ուսուցում, խորը ուսուցում, լեզվաբանական մշակում, նեյրոնային ցանցեր և այլն։ Այլ կերպ ասած՝ սա մի հսկայական ոլորտ է, որտեղ տեխնոլոգիաները փորձում են մոդելավորել մարդու ճանաչողական կարողությունները։

Ինչպե՞ս է ԱԲ-ն ներթափանցում մեր կյանք

Այսօր մենք շատ դեպքերում, առանց գիտակցելու, շփվում ենք ԱԲ համակարգերի հետ։ Երբ բացում ենք YouTube-ն ու տեսնում առաջարկվող տեսանյութերը, երբ զանգում ենք բանկ և շփվում ավտոմատացված համակարգի հետ, երբ օգտվում ենք «խելացի» քարտեզներից։ Դրանք բոլորը ԱԲ են։ 

Կրթության ոլորտում, օրինակ, ԱԲ-ն կարող է հետևել սովորողի առաջադիմությանը և առաջարկել անհատականացված ուսումնական ծրագիր։ Բժշկության մեջ այն օգնում է ախտորոշել հիվանդությունները՝ վերլուծելով հազարավոր բուժպատմություններ։ Մամուլում այն արագացնում է բովանդակության ստեղծման գործընթացը, բայց նաև առաջ է բերում էթիկայի հարցեր։

Արհեստական բանականությունը լրագրությունում

Լրագրությունն այն ոլորտներից է, որտեղ ԱԲ-ի դերը տարաբնույթ է։ Շատ առաջատար լրատվամիջոցներ արդեն տարիներ շարունակ օգտագործում են ԱԲ հիմքով ծրագրեր։ 

ԱԲ-ն կարող է վերլուծել հսկայական տվյալների հոսք, գտնել օրինաչափություններ ու վեր հանել կարևոր թեմաներ, որոնք կարող էին վրիպել մարդկային աչքից։ Սակայն այս ամենը իր հետ բերում է նաև էթիկական հարցեր։ Ո՞վ է իրական հեղինակը նյութի։ Կարո՞ղ է ԱԲ-ն հասկանալ մարդկանց ապրումները։ Ինչպե՞ս է պահպանվում վստահությունը ընթերցողի նկատմամբ։

Եվ վերջապես՝ կարող է արդյոք ԱԲ-ն փոխարինել լրագրողին։ Այս հարցը դեռ չունի հստակ պատասխան, բայց արդեն այսօր հստակ է՝ այն կարող է լրացնել, արագացնել, բայց ոչ փոխարինել այն նուրբ մարդկային զգացողությունը, որը պահանջում է իսկական լրագրությունը։

Սահմանների ջնջում. ստեղծագործություն և ԱԲ

Հետաքրքիր է, որ ԱԲ-ն սկսել է մտնել նաև այն ոլորտներ, որոնք երկար ժամանակ դիտվում էին որպես բացառապես մարդկային՝ արվեստ, գրականություն, երաժշտություն։ ChatGPT-ի նման լեզվային մոդելները կարող են գրել հոդվածներ, սցենարներ, նույնիսկ բանաստեղծություններ։ Midjourney-ն կամ DALL·E-ն կարող են նկարել պատկերներ՝ պարզապես տեքստային հրահանգի հիման վրա։

Սակայն սա առաջ է բերում նոր հարցեր․ ի՞նչն է արվեստը, եթե ստեղծողը մարդ չէ։ Իսկ եթե ԱԲ-ն ստեղծում է, ի՞նչ կարգավիճակ ունի այն ստեղծագործության մեջ՝ հեղինակ, գործիք, թե՞ մի տեսակ «հոգեվիճակ»։ Այստեղ ևս պետք է սահմանափակումներ, քննարկումներ և օրենսդրական հստակեցումներ։

Սպառնալիք, թե՞ հնարավորություն

Շատերն ԱԲ-ին նայում են որպես սպառնալիք․ աշխատատեղերի կրճատում, վերահսկողության կորուստ, ապատեղեկատվության տարածում, անձնական տվյալների չարաշահում։ Մյուսները՝ որպես հսկայական հնարավորություն՝ նոր մասնագիտություններ, նոր գործիքներ, արդյունավետություն, ժամանակի խնայողություն։

Հաջողությունը կախված է նրանից, թե ինչպես կկառավարենք այդ տեխնոլոգիան։ ԱԲ-ն կարող է դառնալ լավագույն օգնականը մարդու, եթե այն զարգացվի մարդկային արժեքների հիման վրա։

Հայաստանում ԱԲ-ի ներկայությունն ու հեռանկարը

Հայաստանում ԱԲ տեխնոլոգիաները դեռ նորություն են լայն հանրության համար, բայց արդեն իսկ կան որոշ նախագծեր։ Հայ ծրագրավորողներն ակտիվորեն ներգրավված են միջազգային ԱԲ նախագծերում, իսկ որոշ բուհերում արդեն կան ԱԲ-ին նվիրված կրթական ծրագրեր։ Շուկան բաց է՝ թե՛ գիտական, թե՛ տեխնոլոգիական նորարարությունների համար։

Պետք է նաև փաստել, որ Հայաստանում չափազանց կարևոր է հասարակական իրազեկվածությունը՝ մարդիկ պետք է իմանան, թե ինչ է ԱԲ-ն, ինչ առավելություններ և ռիսկեր ունի այն, և ինչպես կարող են իրենք ստանալ առավելագույն օգուտ՝ մնալով անվտանգ։

Արհեստական բանականությունը փոխում է աշխարհը։ Այն ոչ թե հեռավոր ապագայի միֆ է, այլ մեր օրերի ամենաակտիվ շարժիչ ուժերից մեկը։ Մեզանից յուրաքանչյուրը պետք է սթափ և տեղեկացված մոտենա այս գործընթացին, որովհետև ապագան արդեն եկել է։ Եվ այն մենք ենք ձևավորում այսօր։